Verandering en miskenning

“Wat wil je vandaag veranderen?” Het was de eerste vraag die mijn opleider me stelde tijdens een supervisie. Geen introductie, geen verkenning, niet even opwarmen of contact maken, maar gewoon recht op het doel af. Wat wil je vandaag veranderen? Ik zat meteen rechtop, lekker in de weerstand en begon wat te mompelen. “Nou eh, vandaag?? Lijkt me wat rap, niet?” “Enneh veranderen, veranderen, ik weet niet of er nu echt iets moet veranderen, hoor…”

Mijn opleider negeerde mijn gepruttel en deed niets meer dan de vraag herhalen. “Wat wil je vandaag veranderen?” Uiteindelijk formuleerde ik een antwoord dat vele malen implicieter was dan zijn vraag.  Het herhalen van de vraag ging dus gewoon nog even door. Toen ik uiteindelijk een kort en bondig antwoord geformuleerd had, voelde ik zoveel focus en overtuiging dat ik zo goed als uitgepraat was. Missie geslaagd. In 20 minuten!!!

Drempels

Deze supervisie heeft me nog lang bezig gehouden. Ik was en ben er tenslotte van overtuigd dat veranderprocessen tijd kosten en dat patronen die je jezelf in jaren hebt aangeleerd, niet van vandaag op morgen verdwenen zijn. Maar toch was er iets gebeurd daar in die 20 minuten wat meer impact had gehad dan al die opleidingsdagen die eraan vooraf waren gegaan. Het zette me aan het denken. Over welke drempel moest ik heen om die doelgerichte vraag te beantwoorden? En welk proces werd daarmee op gang geholpen?

Waar ik me na enige tijd bewust van werd, is dat de aftrap van de supervisie mij dwong om echt in de spiegel te kijken en te kiezen. Twee dingen die ik best lastig vind. Ik realiseerde me ook dat ik daar niet uniek in ben. Ik hoor regelmatig mensen in mijn trainingen leerdoelen formuleren die eerder abstract dan persoonlijk zijn en als het op kiezen aankomt, hoor ik regelmatig : “Ik ben wel benieuwd of ik het nu echt anders ga doen, ik probeer het al zo lang”. Een actieve leerhouding klinkt vanzelfsprekend, maar blijkt het in de praktijk niet te zijn. Ook niet voor mij. De vraag “Wat wil je vandaag veranderen?” confronteerde mij met mijn eigen passiviteit.

Miskenning

In zekere zin vertonen we allemaal passief gedrag. Vooral als het gaat om dingen die we te leren hebben.  Onder passief gedrag verstaan we niets doen, maar ook je over-aanpassen,  je ergeren of je afreageren met bv. een woede-uitbarsting. In de kern gaat het erom dat je dingen niet óf ineffectief doet.

Een belangrijk mechanisme daarbij is miskenning. Hieronder verstaan we het systematisch negeren van prikkels die relevant zijn voor de volbrenging van een taak of voor de oplossing van een probleem.

Doordat mensen onbewust aspecten van zichzelf, de ander en de wereld om hen heen negeren, houden ze hun kijk op het leven in stand. Dit voelt ergens comfortabel maar het gevolg is ook dat leren en veranderen niet op gang komen.

Er zijn een aantal niveaus van miskenning te benoemen:

Zo kan je het bestaan van een probleem miskennen. Zo stelde een van mijn deelnemers laatst dat hij echt nooit ziek was nadat ik mijn zorg over zijn werk/privé balans had geuit. Na wat doorvragen bleek dat hij laatst nog een stevige griep had gehad. ‘Ok’, verbeterde hij zichzelf toen, ‘maar ik meld me nooit ziek’. Een subtiel verschil met nooit ziek zijn. En het legt de functie van miskenning ook meteen bloot. Het houdt passief/ comfortabel gedrag in stand.

Naast het bestaan kan je ook de betekenis van het probleem miskennen. Mijn ‘nou, ik weet niet of ik echt iets veranderen moet hoor’ is daar een voorbeeld van. Al een aantal dagen had ik gesproken over de wens om assertiever te zijn maar toen mij het vuur aan de schenen werd gelegd, suggereerde ik dat het wel mee viel met de last. Ook een manier om het leren en veranderen te saboteren.

Een miskenning die ik in mijn training ook vaak tegen kom, is het miskennen van de veranderbaarheid van een probleem. Uitspraken als: ‘ik snap wel dat het zinvol is om feedback te geven, maar in onze bedrijfscontext wordt dat gewoon niet op prijs gesteld’ vallen hieronder. Het zijn veelal externe factoren die veranderen in de weg zitten, zo wordt dan gesuggereerd.

Een heftige miskenning is de miskenning van de eigen capaciteiten om te veranderen of anders te reageren. Hierbij stelt iemand dat de problemen in theorie oplosbaar zijn maar dat het eigen vermogen om te veranderen tekort schiet. “Dat zit gewoon niet in mij”, “Dat heb ik thuis niet zo geleerd” of “Zo doe ik het al jaren, ik heb niet de illusie dat ik dat nog veranderen kan”.

Wat wil jij vandaag veranderen?

Terug naar mijn supervisie. Terugkijkend zie ik dat het stellen van de vraag. “Wat wil je vandaag veranderen” dwars door mijn pantser van miskenning heen beukte. En omdat de functie van miskenning en passief gedrag ook het in stand houden van comfort en vertrouwdheid is, riep de vraag enorm veel weerstand op. Wat ik bij mezelf en deelnemers vaak zie, is dat het opheffen van de miskenning bijna vanzelf beweging op gang helpt. Dus zodra de miskenning wordt losgelaten, kunnen veranderprocessen de ruimte krijgen.
Wanneer ervaar jij gevoelens van ongemak? Weet jij wat jij in zo’n situatie miskent? Wat zit er bij jou in de weg om adequaat/effectief te handelen? En last but not least… Wat wil jij vandaag veranderen?


Wil jij weten wat jij te doen hebt om te veranderen? De training Persoonlijke Profilering helpt je daarbij.