‘Leiderschap bevindt zich op een kantelpunt’, zegt Ralph Blom, directeur bij vanHarte&Lingsma, School voor Human Leadership. ‘De traditionele autoriteit van een functietitel brokkelt af, terwijl de behoefte aan echte, menselijke verbinding groeit. De toekomstige leider beroept zich op diens menselijke, relationele vermogens. Menselijkheid is de nieuwe autoriteit.’

 

Ralph: ‘Als leidinggevende rennen we de dag door van vergadering naar vergadering. Tussendoor
beantwoorden we e-mails en telefoontjes en werken we met de nieuwste AI-tools, zodat we nóg sneller en efficiënter leiding kunnen geven. Naast efficiënter, lijken organisaties ook steeds complexer te worden en continu aan verandering onderhevig. Onze functietitel geeft ons houvast in dit systeem. Het raamwerk van rollen en taken waar we aan moeten voldoen, geeft ons verantwoordelijkheid en duidelijkheid. Het laat zien wat onze medewerkers van ons kunnen verwachten. In onze leidinggevende functie kunnen we groeien, onszelf ontwikkelen. Maar als we ons te sterk identificeren met onze rol lopen we vast.’

Waan van de dag als excuus

‘Veel leidinggevenden vervallen door drukte in het blussen van veenbrandjes en snel beslissingen nemen. In de spanning van dit soort momenten leunen we op onze titel: deze geeft ons immers autoriteit. We worden beter in sneller, maar ook botter in het nemen van onze beslissingen, en in onze manier van communiceren. De waan van de dag wordt een excuus om niet stil te hoeven staan bij de grotere vraag: waar gaat dit naartoe? Als directeur heb ik ook vaak gedacht dat mijn kracht lag in besluitvaardigheid. Maar de momenten waarop ik het meest impact had, waren niet toen ik het snelst een knoop doorhakte, maar toen ik echt luisterde.’

Prestatiedrang is verpakte angst

‘Hoe harder en sneller we werken, hoe meer ons mens-zijn verdwijnt in efficiëntie. We hebben
geleerd onszelf te bewijzen door te presteren. Zelf was ik altijd bereikbaar, vanuit het idee hiermee ‘betrouwbaar’ te zijn. Tot ik op een vrije dag een knoop in mijn maag kreeg van níet werken. Toen besefte ik: mijn beschikbaarheid kwam niet voort uit passie, maar uit angst. En met diezelfde angst houden we ons ook aan onze functie vast, alsof het een identiteit is die ons bestaansrecht geeft. Hierdoor ontstaat er druk. En hoe meer druk we zelf ervaren, hoe meer druk we ook op anderen gaan leggen. In het hebben van een leidinggevende positie zit ook een bepaalde machtsdynamiek; mensen luisteren naar jou, jij kunt besluiten nemen. Het is belangrijk om te leren hoe je daar op een gezonde manier mee omgaat. Ook op de momenten dat je spanning ervaart. We verbergen onze onzekerheden achter besluitvaardigheid en autoriteit. We denken: ik als leidinggevende zou dit toch moeten weten? En vervolgens lossen we het in ons eentje op. Hierdoor komen we steeds minder in contact te staan met de mensen om ons heen. We zijn geconditioneerd om te denken dat autonomie en onafhankelijkheid de sleutel tot geluk zijn. Maar het is precies dit individualistische ideaal dat ons eenzamer en afgeslotener maakt.’

Echtheid als autoriteit

‘Zelf kwam ik er als directeur achter dat het niet mijn titel was die mij autoriteit gaf, maar mijn echtheid. Op de momenten dat ik aandacht heb voor de ander en met volle aanwezigheid en belangstelling luister, ontstaat er verbinding. Empathie is vaak het échte begin van een oplossing. En als ik zelf ook durf te delen wat zich in mij afspeelt, ontstaat er een wederzijdse betrokkenheid die tot nieuwe mogelijkheden leidt. Mogelijkheden die ik in mijn eentje niet had kunnen bedenken. Echt contact vraagt om risico nemen. Want je laat jezelf zien, je onthult dingen die je spannend vindt en dat kan ook niet beantwoord worden.’

Leiden vanuit je ware natuur

‘Mensen die van nature leidend zijn, zijn vaak heel erg goed in relaties. Ze hebben een gevoeligheid voor communicatie: ze zijn geneigd om te luisteren, willen begrijpen, kunnen geven en nemen in een gesprek, accepteren kritiek en tonen waardering. De meer menselijke leiders gebruiken hun eigen ervaringen en verhalen om te inspireren, de ander aan te moedigen en te motiveren. Ze snappen hoe ze anderen kunnen betrekken, houden van samenwerken en erkennen andermans behoeften. Ze zijn ‘relationeel intelligent’.’

Spanning juist gebruiken

‘Als we niet leiden vanuit deze relationele intelligentie, maar vanuit angst, zijn we geneigd spanning te vermijden. In een training als de KIM voor leidinggevenden, die wij dit jaar 40 jaar geven, leren deelnemers hoe ze spanning juist kunnen gebruiken. Ze ontdekken hoe ze hun eigen waarden en menselijke eigenschappen meer kunnen inzetten. Zo ontwikkelen ze een authentieke vorm van leidinggeven. Tijdens deze meerdaagse training ga je met andere deelnemers aan de slag, en krijg je zicht op je patronen.

Zo ervaarde ik zelf tijdens een training dat ik me enorm afgewezen voelde, toen een andere deelnemer mij kritiek gaf. De trainer vroeg: “Wat als zijn kritiek betrokkenheid is?” In plaats van in de verdediging te schieten, ontstond er door deze vraag een gesprek. Ik kan kritiek nu steeds beter ervaren als een uitgestoken hand. Niet als een afwijzing, maar als een vraag aan mij, het begin van een onderzoek. Tijdens de training ben je als leidinggevenden onder elkaar, je reflecteert op jezelf in een veilige groep van gelijkgestemden. Je leert vanuit meerdere perspectieven naar jezelf en anderen te kijken. Er ontstaat een authentiek zelfvertrouwen waarmee je ook je kwetsbaarheid en je niet-weten durft te tonen én kunt inzetten. Deelnemers ervaren een enorme ontspanning: “Juist door mezelf te kennen en te zijn, versterk ik mijn leiderschap!”’

Beweging creëren door zelf te leren

‘Wanneer je eenmaal verankerd bent in je authentieke leiderschap, heb je de autoriteit van je titel helemaal niet meer zo nodig. Je kunt als leider voortaan aanspraak maken op meerdere referentiekaders: je beschikt over verschillende, situatieafhankelijke alternatieven. Je bent in staat om mee te bewegen, en zo de gewenste beweging in de organisatie te creëren. Dit doe je vooral door zelf lerend te zijn. Goede leidinggevenden zijn doorgaans goede leraren, en goede leraren zijn doorgaans leergierige leerlingen.’

Van efficiëntie naar gemeenschap

‘Bij de nieuwe generatie leidinggevenden zie ik steeds vaker dat ambities als carrière maken, status, of veel geld verdienen plaats maken voor andere waarden. Ze zijn op zoek naar betekenisvolle ervaringen, een veilige en inspirerende bedrijfscultuur en interessante en verdiepende samenwerkingen met anderen. De leider van de toekomst heeft misschien nog wel een titel, maar het zal niet meer zo belangrijk zijn. Diens relationele intelligentie zal op de voorgrond staan. Door het bewust inzetten van je menselijke eigenschappen, kun je als leidinggevende bijdragen aan het laten groeien van een bedrijfscultuur: van een efficiënte organisatie naar een cultuur van gemeenschap. Een organisatie die niet alleen maar voor zichzelf werkt, maar de kracht heeft om met elkaar een waardevolle bijdrage te leveren aan een betere wereld. Met een leider die niet alleen zijn functie is, maar een compleet mens. Welke leider schuilt er in jou?’

Meer weten? Hier ontdek je de KIM voor Leidinggevenden®

Verschenen in de Volkskrant op 08-03-2025

Foto: Valerie Spanjers | Tekst: Gitta de Leeuw