De (tegen)overdracht voorbij

Een aantal weken geleden had ik een nagesprek met een deelneemster die voor een managementfunctie bij ons in een selectie-assessment te gast was. Zij had door de jaren heen op de werkvloer informeel de rol al op zich genomen en al instruerend ook haar collega’s in de organisatie opgeleid. De mogelijkheid van haar werkgever om een assessment te ondergaan, had zij echter heel lang voor zich uitgeschoven. Uit onze ontmoeting bleek dat zij in haar ontwikkeling stil is blijven staan en op het gebied van leiderschapsvaardigheden en persoonlijk leiderschap nog veel te ontwikkelen had. Nadat zij het rapport had gelezen en zij van mij een toelichting had gekregen, reageerde zij zeer verontwaardigd: ‘Zoals meerdere mensen begrijp jij ook niet veel van mij!’ Toen ik nog ‘mr. Nice Guy’ was, had ik haar reactie persoonlijk opgevat en die dan als volgt geïnterpreteerd: ‘Zij is boos op mij en in haar ogen heb ik iets verkeerds gedaan’. Dan had er vanuit een soort schuldgevoel mijnerzijds in het gesprek mogelijk een situatie van overdracht en tegenoverdracht kunnen plaatsvinden. Dankzij mijn eigen ontwikkelproces bij Van Harte & Lingsma en de coachingopleiding die ik heb gevolgd, kan ik dit in interactie adequater onderkennen en daarop op inspelen. In deze blog wil ik aandacht besteden aan de begrippen ‘overdracht’ en ‘tegenoverdracht’ en wat helpend kan zijn om dit in een gesprek voor te zijn.

Het oude patroon

Overdracht en tegenoverdracht zijn reacties die zich vooral in afhankelijkheidsrelaties in allerlei vormen kunnen manifesteren en die te maken hebben met oude gevoelens. Daarbij kan gedrag een onbewuste herhaling zijn van vroeger gedrag[1]. Bij overdracht betreft dit oude gevoelens van de deelnemer naar de professional toe, terwijl dit bij tegenoverdracht juist omgekeerd is. Het feit dat de deelneemster aan een selectie-assessment meedoet en dat er door mij een uitspraak over geschiktheid wordt gegeven, impliceert dat er een afhankelijkheidsrelatie tussen ons bestaat. In het verleden probeerde ik om dan vanuit tegenoverdracht de situatie te redden. Het oordeel dat dan geveld werd, gaf mij het gevoel dat ‘Ik iets/het niet goed had gedaan’. Om dit te compenseren ging ik dan op een tactvolle en genuanceerde wijze zaken toelichten. In feite reageerde ik onbewust minder volwassen op de (door mij ervaren irrationele) gevoelens van afwijzing van de ander.

Waar ken ik dat van?

Vanuit mijn eigen streven om begrip voor mijn expertise en mijn gegeven oordeel te krijgen, ging ik dus tot op zekere hoogte verantwoording afleggen. De behoefte om door de ander te worden gezien, kent zijn oorsprong in de relatie die ik als kind met mijn ouders heb opgebouwd. Zonder daar te veel in detail op in te gaan, moest ik van hen altijd mijn best doen en presteren. Wanneer dit minder het geval was, dan volgde een zekere (soms stellige) afkeuring. Dit heeft tot gevolg gehad dat er ook een afhankelijkheidsrelatie tussen mij en hen is ontstaan. Dus om afwijzing te voorkomen en liefde te ontvangen, is het belangrijk dat ik in de ogen van de ander presteer. Zodoende heeft de perfectionist zich in mij ontwikkeld.

Proces en patroon doorbreken

Door de KERN-training van Van Harte & Lingsma en de coachingopleiding die ik heb gevolgd, ben ik mij bewust geworden van de oorzaken van mijn minder effectieve gedragspatronen. Daarnaast heb ik ook gevoelsmatig ervaren wat mijn kernwaarden daadwerkelijk zijn. Dit heeft mij meer zelfvertrouwen gegeven om bij mijzelf te blijven en vanuit een coachende rol eventuele gevoelens van overdracht bij de ander bespreekbaar te maken. Door goed te luisteren en door gericht te onderzoeken waar haar geplaatste opmerking vandaan komt, kreeg de deelneemster in bovengenoemd voorbeeld meer zicht op dat negatieve kritiek bij haar een gevoel van afwijzing gaf. Dat dit patroon niet iets van gisteren was en dat dit haar ook soms in de weg stond om zich in persoonlijk en professioneel opzicht verder te ontwikkelen. Door beiden uit de (tegen)overdracht te gaan en wat meer in te zoomen op wat haar in het vervolg kan helpen, werd dit toch nog een ontmoeting van betekenis. En dat is wat wij bij Van Harte & Lingsma elke dag doen!

[1] Van Delft, Fee (2015): Overdracht en Tegenoverdracht, definitie (blz. 15).